Fyrstu þekktu sjúkdómshrinur fuglakóleru í villtum fuglum á Íslandi leiddu til fjöldadauða í æðarvarpinu á Hrauni á Skaga 2018 og 2019. Fuglakólera er bakteríusýking af völdum Pasteurella multocida og sjúkdómurinn er einn af þeim skæðustu sem herjar á villta fugla. Oftast drepast margir fuglar skyndilega án sýnilegra ytri einkenna, enda erfitt að greina slík einkenni þegar sýktir fuglar deyja eftir nokkurra daga veikindi.
Talið er að heilbrigðir einstaklingar séu smitberar. Þrátt fyrir takmarkaðan líftíma bakteríunnar í vatni hafa menn ekki komist að niðurstöðu um hvort útbreiðsla sýkingarinnar stafi fremur frá lifandi fuglum sem smitberum eða getu bakteríunnar til að varðveitast í umhverfinu. Erfitt er að útloka að bakterían varðveitist í umhverfinu vegna endurtekinna, árvissra sjúkdómshrina á mörgum svæðum.
Fuglakólera hefur valdið dauðsföllum í æðarvörpum í Norður-
Ameríku síðan um 1960 og í Evrópu síðan 1991. Á bilinu 30–90% æðarfugla í varpi geta drepist í sömu sjúkdómshrinu. Rannsóknir hafa sýnt að sjúkdómurinn hefur áhrif á lífslíkur, á árlegan breytileika í varpárangri og á heilsufar æðarkollna. Oftast gengur sjúkdómurinn yfir á nokkrum árum.
Þekktar mótvægisaðgerðir eru fáar en brýnast er að hindra að sýktir fuglar beri sjúkdóminn víðar. Gæta þarf að smitvörnum og koma hræjum til greiningar með aðstoð dýralæknis. Lasburða fuglar eða dauðir eru líklegasta uppspretta frekara smits og því er æskilegt að fjarlægja þá og farga jafnóðum og þeir finnast. Þá er ráðlagt að leita hræja helst daglega á meðan sjúkdómshrina stendur yfir.
Inngangur
Í júní 2018 mátti lesa í fjölmiðlum að fjöldi æðarfugla (Somateria mollissima) hefði drepist í æðarvarpinu á Hrauni á Skaga ásamt nokkrum gæsum og máfum.1,2 Tilraunastöð Háskóla Íslands í meinafræði að Keldum fékk fuglana til rannsóknar og greindi sjúkdómsvaldinn sem fuglakóleru, bakteríusýkingu af völdum Pasteurella multocida.a Vorið 2019 endurtók sagan sig og er talið að um 900 æðarkollur hafi drepist á þessum tveimur árum. Það samsvaraði 38% varpfugla á Hrauni.3 Veturinn 2019–2020 stofnaði Æðarræktarfélag Íslands starfshóp um viðbragðsáætlun við fuglakóleru í æðarvörpum, í samstarfi við Matvælastofnun og Háskóla Íslands.4 Vorið 2020 var því áfram fylgst með en nú fundust aðeins þrír dauðir æðarfuglar, og þar af drápust tveir líklega af öðrum orsökum en úr fuglakóleru (Merete Rabølle í tölvupósti til höfundar 20.6. 2020).
Munu dauðsföllin á Hrauni 2018 og 2019 (1. mynd A og B) vera fyrstu skráðu tilfelli fuglakóleru í villtum fuglum hérlendis, en áður voru þekkt tilfelli í hænsnabúum.5,6 Hér verður fjallað um fuglakóleru og áhrif sjúkdómsins á villta fugla með sérstakri áherslu á æðarvörp, meðal annars til að menn geti brugðist við mögulegum frekari sjúkdómshrinum í æðarvörpum hér á landi.
Fuglakólera (Pasteurellosis avium; e. avian cholera, avian pasteurellosis) er bráðsmitandi sjúkdómur sem veldur bráðri blóðeitrun og getur drepið sýkta fugla á 6–12 tímum þótt algengara sé að sjúkdómsferlið sé 4–9 dagar. Ytri einkenni eru sjaldan áberandi sökum þess að sjúkdómurinn leiðir til dauða á nokkrum dögum eftir sýkingu. Fyrir kemur þó að lifandi fuglar sýna merki lasleika, þeir eiga erfitt með flug eða að halda jafnvægi, virðast slappir og hægt er að komast óvenju nálægt þeim áður en þeir grípa til flugs.7 Fuglarnir fá krampaflog, synda í hringi eða kasta höfðinu aftur áður en þeir drepast. Yfirleitt verða sjúkdómshrinur fuglakóleru á svæðum þar sem farfuglar koma saman í tugþúsundatali og bakterían getur varðveist í umhverfinu í allt að 7 vikur áður en sjúkdómshrinur skella á, oft þannig að þúsundir eða tugþúsundir fugla drepast samtímis.7–9
Innri einkenni sem sjást við krufningu eru staðbundnar vefjaskemmdir á lifur, hjarta og stundum fóarni eða öðrum innri líffærum.10 Smáir gulir eða hvítir blettir sjást á lifur, í meltingarvegi eru oft kekkir fylltir glæru slími og í smágirni sjást bólgur og blæðingar (2. mynd). Sýking af völdum fuglakóleru er staðfest með einangrun P. multocida úr hjarta, lifur, beinmerg eða öðrum vefjum.11 Svipuð innri einkenni sjást í sýktum alihænsnfuglum.5
https://natturufraedingurinn.is/wp-content/uploads/2021/10/Screenshot-2021-10-04-at-10.48.44.png|https://natturufraedingurinn.is/wp-content/uploads/2021/10/Screenshot-2021-10-04-at-10.50.36.png
